Ons brein en niet onze diepste gedachten, wensen en voornemens, bepaalt wat we doen. Dat zeg ik niet, maar professor Victor Lamme. En die kan het weten. Hij is neurowetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft boeken vol over ons brein met pakkende titels als ‘De vrije wil bestaat niet’. “Dat klinkt als een vervelende boodschap”, vindt de hooggeleerde Lamme zelf, “maar dat is het niet”.
“Want als jij geen vrije wil hebt, hebben de mensen om je heen die ook niet. En dat maakt het eigenlijk heel erg eenvoudig om gedrag te beïnvloeden. Als je weet op welke knoppen je moet drukken in het brein van je medemens, krijg je alles van ze gedaan. Managers noemen het inspireren. Ik noem het hersenspoelen.”
Huhh …, een brainwash? Is dat niet errruggg negatief?
Helemaal niet, vindt Victor Lamme. Want, toegespitst op (bijvoorbeeld) pensioen werkt dat ongeveer zo. U en ik vinden wel dat een goed pensioen belangrijk is, maar …. als het erop aankomt geven we ons geld toch liever uit aan een nieuwe auto of een vakantie. Daarom is ‘pensioensparen’ in Nederland – en in heel veel andere landen – verplicht. De overheid en al die anderen die over ons wel en wee waken, willen niet dat grote groepen senioren bedelend langs de straten zwalken en hebben in hun ondoorgrondelijke wijsheid dus maar besloten dat iedere werknemer wiens baas een pensioenregeling aanbiedt, daar ook gebruik van moét maken.
Als die verplichting vervalt, tuimelen we allemaal in de diepe kloof die er bestaat tussen denken en doen. We denken namelijk dat we er verstandig aan doen om voldoende geld voor later opzij te zetten. Maar we doen het niet. En dat komt, aldus Lamme, omdat ons brein geen beslissingen neemt op basis van onze gedachten of rationele overwegingen, maar op basis van prikkels. Hebzucht bijvoorbeeld.
Nog één keer Victor Lamme en u bent – net als ik – overtuigd: “Wie de keus krijgt tussen 1.000 euro nú of 2.000 euro over vier jaar kiest vrijwel altijd voor de 1.000 euro nú. Terwijl een beetje geduld hier toch veel verstandiger is. Dit fenomeen dat in de psychologie ‘delay discounting’ wordt genoemd, is bovendien nog veel sterker aanwezig bij jonge dan bij oude mensen. Een irrationele paradox, want voor oude mensen zou de toekomst minder belangrijk moeten zijn dan voor jonge mensen.”
Kortom: ons brein heeft niets met zoiets als pensioen. En dus is die verplichte deelname zo gek nog niet, vinden veel beleidsmakers en -bepalers.
Die verplichte deelname levert overigens in Nederland een miljardenstroom aan te beleggen euro’s op. Jaar in, jaar uit en over generaties heen. Dat zal in Portugal en België niet anders zijn. Asset managers en beleggingsinstellingen zijn dus schatplichtig aan Victor Lamme en zijn kornuiten, en worden van die geldstroom slapend rijk. Die verplichte deelname heeft naar mijn mening daarom wel een pervers, rafelig randje … Daarover meer in mijn volgende column.
Dit artikel verscheen in “Blik op Portugal 164”.
