Volgens Herman Toch – hoogleraar aan de universiteit van Leuven (België) – leven we in een ‘verandering van tijdperk’. En dat reikt nog wel even een stukje verder dan een ‘tijdperk van verandering’. “We zullen ons zelf volledig moeten herdenken”, aldus Toch die zonder aarzeling benoemt waar onze samenleving volgens hem momenteel mee te kampen heeft.

Herman Toch heeft een populair boek op zijn naam staan ‘Happy Profit’. Een ‘must read’ voor iedereen die in zijn hart aanvoelt dat ‘het zo niet langer kan’, maar met zijn hoofd nog volop in de productie- en consumptiesamenleving zit en aan de verworvenheden ervan waarde hecht. En laten we eerlijk zijn: zijn we dat niet bijna allemaal?
Opgeleid aan de Vlaamse Vlerick Business School en carrière gemaakt bij onder andere Sara Lee, koos Toch ervoor zijn eigen spoor te maken. Dat resulteerde in 2012 in de oprichting van ‘Dreams & Fears’. Op Toch’s LinkedIn pagina staat: “Dreams & Fears believes in building mutually beneficial relationships between brands and people”.
De inhoud van zijn boodschap is confronterend, om niet te zeggen onthutsend. Maar Vlaamse tongval en hoffelijkheid en een toegeeflijke manier van schrijven, dempen het schokeffect.

Trust
We hebben geen systeem van ‘trust’ meer, vindt Toch. De burger is zijn vertrouwen in de overheid, in grote collectieve instituties en in bedrijven kwijt. “We vertrouwen niemand meer.” In de waarneming van Herman Toch is het volgende aan de hand:
• We leven in een tijdperk waarin tijd en aandacht voor elkaar schaarse goederen zijn;
• Voor het eerst worden mensen op grote schaal geconfronteerd met hun eigen doen en laten, dankzij social media en de enorme vlucht die publieksmedia hebben genomen. Volken zijn op drift. Ecologische bedreigingen op grote schaal, wereldwijd, jagen ons angst aan. “Gaat deze planeet het redden?”
• Ons privéleven wordt openbaar en de informatieachterstand van consumenten op producenten wordt in snel tempo ingelopen. Transparantie grijpt alom om zich heen. Sjoemeldiesels blijven niet langer onder de motorkap verborgen.
In beweging komen
Deze ontwikkelingen leiden naar twee bewegingen die in elkaar grijpen. Naar een beweging van mensen die terugverlangen naar de status quo van vóór 2008 (de financiële crisis). En naar een beweging, die daar haaks op staat, van mensen die in beweging komen en streven naar ‘verandering van tijdperk’. Een tijdperk waarin andere normen en waarden gelden dan die van welvaart en bezit. Burgers lopen daarin voorop. Burgerinitiatieven zijn overal merkbaar. Verandering van tijdperk start van onderaf. Grote bedrijven, overheden, politiek en collectieve instituties spelen daar te langzaam op in. Daarom dreigen zij de aansluiting met de samenleving te verliezen. De burger komt tot het besef dat er wezenlijke veranderingen plaatsgrijpen: “Iets kan je niet langer niet zien, als je het ziet. Ik lees de krant en kan niet langer om de nieuwe werkelijkheid heen.”, aldus de nieuwe wereldburger die niet kan begrijpen dat overheden en instituties zo traag hierop inspelen.

Oncontroleerbare sprong in het diepe
Hoewel Herman Toch nadrukkelijk zegt geen wetenschappelijk bewijs te kunnen (willen) leveren, zegt hij ervan overtuigd te zijn dat we in de samenleving een nieuw systeem ontwikkelen. We veranderen niet, maar transformeren. Het verschil zit daarin dat bij verandering de illusie van controle blijft en dat bij een transitie sprake is van een (onbeheersbare) sprong in het diepe (of zo je wilt: een sprong in het ‘onbekende nieuwe’). “Onzekerheid is de nieuwe norm”, aldus Toch die aansluitend uiteenzet wat hij waarneemt langs de lijn van vier ontwikkelingen:
• We geven nieuwe betekenis aan ons bestaan: “wat drijft ons als mensen”;
• We vertrouwen overheden en in het algemeen het ‘gezag’ niet langer maar bouwen onze waarden en normen van onderaf opnieuw op. We doen dat zelf;
• We zoeken en bepalen zélf onze identiteit. Een nieuwe identiteit waartoe we in staat zijn dankzij de ‘power of choice’ die we hebben ontwikkeld;
• We voelen een eigen, nieuwe verantwoordelijkheid voor elkaar dankzij de mate waarin we (social media) met elkaar verbonden zijn. Niet langer een lineaire verbondenheid langs de traditionele weg van de hiërarchie, maar een netwerksamenleving waarin geen duidelijke gezagsverhoudingen zijn.

De mythe van de kannibalisatie
Deze ontwikkelingen zouden voor ondernemers vraagtekens moeten zetten bij hun huidige bestaan en evenzovele drijfveren moeten zijn om zichzelf opnieuw te definiëren. Hij voegt daar de oproep aan toe om op te houden met de mythe van de kannibalisatie, want: “Kannibalisatie is goed! Je kan beter jezelf kannibaliseren en ‘uit de as van je oude bestaan een nieuw bloeiend bestaan opbouwen’ dan gekannibaliseerd te worden door een ander”.

In de noodzaak van verandering is geen speelruimte voor vrijblijvendheid. “We zullen allemaal onze verantwoordelijkheid moeten nemen”. Herman Toch zinspeelt in dat verband op een aanvulling op het ‘Statue of Liberty’ en geeft een ‘Statue of Responsibility’ in overweging, en: “eerst geven, dan krijgen”, is zijn devies. Hij besluit met drie ontwikkelingsrichtingen waar we volgens hem bewust voor moeten kiezen. De eerste is de shift van ‘strive to money’ naar ‘strive to meaning’ (betekenis geven; waarde toevoegen). De tweede: ‘van macht naar kracht’ (uitgaan van de kracht van ‘samen’) en de laatste ‘van bezit naar delen’ (het samen gebruiken van consumptiegoederen).

 

Dit artikel verscheen in “Blik op Portugal 154”.