Politiek in Portugal

Portugal is een parlementaire democratie met een presidentieel systeem. De president, die rechtstreeks door het volk wordt verkozen voor een termijn van vijf jaar, vervult grotendeels een ceremoniële rol. De minister-president is de regeringsleider en wordt benoemd door de president op basis van de parlementaire meerderheid.

Het Portugese parlement is een eenkamerstelsel, de Assembleia da República, met 230 leden die elke vier jaar worden verkozen.

De huidige situatie van de politiek in Portugal

  • Sinds 2 april 2024 heeft Luís Montenegro (PSD) het stokje overgenomen van António Costa (PS) als premier, nadat zijn partij, de Partido Social Democrata (PSD), de verkiezingen won.
  • De PSD vormt nu een minderheidsregering en is afhankelijk van steun van andere partijen om wetgeving goed te keuren.
  • De oppositie wordt gedomineerd door de Partido Socialista (PS), die 150 zetels in het parlement heeft.

Belangrijke spelers in de politiek in Portugal

  • Partido Socialista (PS): De centrumlinkse partij die Portugal de afgelopen decennia grotendeels heeft bestuurd.
  • Partido Social Democrata (PSD): De centrumrechtse partij die momenteel de oppositie vormt.
  • Chega: Een populistische, rechtse partij die de afgelopen jaren fors aan populariteit heeft gewonnen.
  • Bloco de Esquerda: Een radicaal-linkse partij die samenwerkt met de PS om een progressief beleid te realiseren.

Uitdagingen voor de Portugese politiek

  • Economische ongelijkheid: Portugal is een van de landen in de EU met de grootste inkomensongelijkheid.
  • Corruptie: Corruptie is een hardnekkig probleem in Portugal, ondanks dat er de afgelopen jaren stappen zijn gezet om het te bestrijden.
  • Migratie: Portugal kampt met migratie-uitdagingen, zowel met betrekking tot immigratie als emigratie.
  • Klimaatverandering: Portugal is een land dat kwetsbaar is voor de gevolgen van klimaatverandering, zoals droogte en bosbranden.

De toekomst van de Portugese politiek

De komende jaren zullen waarschijnlijk worden gekenmerkt door politieke instabiliteit, aangezien de PSD-minderheidsregering moeite zal hebben om een ​​meerderheid te vinden voor haar wetgeving. De grote maatschappelijke uitdagingen waar Portugal voor staat, zullen ook een belangrijke rol spelen in de verkiezingen van 2026.

Onderstaand artikel verscheen in de Blik op Portugal van mei 2024 en is geschreven door Eelco Schaap.

Politieke aardverschuiving

Hoe zit het met de politiek in Portugal? Wat is er gaande de afgelopen jaren? De voorlaatste socialistische PS-regering van António Costa viel eind oktober 2021 over de begroting voor 2022. Er bleek geen meerderheid in het parlement voor te zijn toen twee van de drie meeregerende linksere partijen – Bloco de Esquerda en de PCP – tegen stemden.

Marcelo Rebelo de Sousa incompetent?

Behalve op de begroting was er ook kritiek op het vrijwel totale gebrek aan doortastendheid van de regering bij de implementering van het EU Herstelfonds-steunpakket van 45 miljard euro om de economische klappen van de pandemie te compenseren. Toen de regering viel was slechts 1% van de 45 miljard toegewezen. De betreffende minister werd door president Marcelo Rebelo de Sousa publiekelijk als incompetent bestempeld.

Rebelo de Sousa is in zijn presidentsrol nogal eens actief in het politieke speelveld, waar hij eigenlijk boven hoort te staan. De voormalige hoogleraar Rechten aan de Katholieke Universiteit van Lissabon blijft de regering kennelijk als zijn klasje beschouwen, mede omdat António Costa als 19-jarige rechtenstudent bij hem in de collegebanken zat.

De universitaire elite in de hoofdstad schuift graag door naar het landsbestuur. Een verschijnsel dat we in Nederland en andere landen ook kennen. President Marcelo, in de volksmond ook Martelo (hamer) genoemd, greep begin december 2021 opnieuw in en schreef verkiezingen uit voor 30 januari 2022.

De Partido Socialista koos de aanval in de campagne, wat de partij de absolute meerderheid opleverde, met 41,6% van de stemmen (opkomst 48,6%) en 117 van de 230 Kamerzetels.

António Costa’s brede lach sierde alle bladen. De regeringspartijen die tegen de begroting hadden gestemd werden door de kiezers zwaar gestraft. Bloco de Esquerda verloor 14 van de 19 Kamerzetels, terwijl PCP en PEV (de Groenen) het daarna samen met 6 in plaats van 12 zetels moesten doen.

Corruptie en nieuwe verkiezingen

Maar de bestuurlijke vreugde bleek van korte duur. In het najaar van 2023 viel het doek voor de PS-regering, door aantijgingen over corruptie rond buitenlandse belangen bij de winning en verwerking van lithium. Twee betrokken ministers ruimden direct het veld. Premier Costa trad af en verdween achter de schermen.

Ook nu schreef president Marcelo direct nieuwe verkiezingen uit, voor 10 maart 2024. Die leverden met een opkomst van 66,2% een politieke aardverschuiving op. De PS viel terug naar 78 zetels. De PSD haalde, verenigd met de CDS in de Aliança Democrática, nu ook 78 zetels. Chega bleek met het veroveren van 50 zetels de grote winnaar op rechts en werd daarmee ineens de derde grote partij naast het voordien ‘eeuwige’ tweetal PS en PSD.

Haalde Chega tijdens de gemeenteraadsverkiezingen van september 2021 vooral de winst in Noord-Portugal, Cascais en Sintra, nu leverde de Algarve de grote winst. Van de 333.000 Portugezen in het buitenland stemden er ook nog eens 61.039 op Chega, wat de partij twee extra zetels opleverde.

Hebben Portugesen genoeg van arbeidsmigranten?

Hebben de Portugese kiezers in de Algarve genoeg van al die buitenlanders en arbeidsmigranten? blijkt nu een terechte vraag. Want het stembusresultaat is uitsluitend bepaald door kiesgerechtigden met de Portugese nationaliteit.

Luis Montenegro minister-president van Portugal

De agenda’s werden getrokken. Tussen 12 en 20 maart voerde de president formatiegesprekken met alle partijleiders. Op 1 april werd de eerste plenaire vergadering gehouden. Een dag later begon de termijn van de nieuwe minister-president Luis Montenegro (PSD).

Europese verkiezingen

Portugal lijkt het patroon van verrechtsing te volgen dat zich ook in Nederland voor heeft gedaan met de grote stemmenwinst van Geert Wilders’ PVV en de BBB. Op 9 juni a.s. gaat Portugal opnieuw naar de stembus, dit keer voor de Europese verkiezingen. Binnenkort weten we dus hoe de vlag er in Brussel en Straatsburg bijhangt.

Progressieve ontwikkelingen op tal van maatschappelijke terreinen vragen om stevige bestuurlijke inzet, terwijl het duidelijk is dat veel burgers – zijnde de kiezers – het liever bij het oude houden, waardoor ze een reactionair stemgedrag vertonen. Weet u al wat u gaat stemmen, met het oog op de toekomst?

Dit artikel verscheen in de Blik op Portugal van de NCA Portugal.

Hier vind je meer informatie over de Politiek in Portugal