Ten tijde van dit schrijven is Portugal en de rest van Europa in de greep van een nieuw coronavirus. Hoe de dingen ervoor staan als dit artikel gepubliceerd wordt weet ik niet, maar het bracht mij op het idee om over virussen in planten te schrijven. Want virussen vallen niet alleen mensen, andere dieren en computers aan. Er zijn ook virussen die planten aanvallen.
Afhankelijk van het soort virus is dit niet altijd een probleem. Sommige virussen worden door mensen bewust gebruikt om een plant aantrekkelijker te maken. Als u een plant met een gevarieerd blad ziet, kan dit verschillende oorzaken hebben.
Door genetische mutatie
Ten eerste kan het een genetische mutatie zijn. Ergens groeide een plant die spontaan in plaats van groene bladeren een tak produceerde waarvan de bladeren gevarieerd waren. De mens nam daar stekjes van en reproduceerde zo deze variant met genetische mutatie. Een voorbeeld hiervan zijn de gevarieerde Euonymussen en Elaeagnus ebbingii. Het gebeurt echter vaak dat zo een gevarieerde plant plotseling weer een normale groene tak produceert. Om een plant gevarieerd te houden, is het belangrijk zo een tak eruit te knippen omdat een normale groene tak sterker is en te zijner tijd het gevarieerde deel zal overgroeien.
Bladeren met zilverachtige zones hebben vaak een laagje lucht tussen de topcellaag en onderliggende lagen waardoor het licht anders gereflecteerd wordt. Een bekend voorbeeld hiervan zijn de bladeren van veel Cyclamen. Ook kunnen anderskleurige pigmenten het groene pigment onderdrukken, wat bijvoorbeeld goed te zien is bij de Coleusplant.
Door een virus
Voorbeelden van planten met gevarieerde bladeren die door een virus veroorzaakt zijn, zijn bijvoorbeeld Abutilon en Cannas, Crotons en Nandinas. Ook sommige ‘variegaties’ in bloemen zijn veroorzaakt door een virus. Als Nederlandse noem ik bepaalde tulpensoorten, maar ook bepaalde Cameliabloemen en tweekleurige hanggeraniums krijgen hun veelkleurigheid door een virus.
Dat wil niet zeggen dat een plantvirus niet schadelijk kan zijn. Niet alle planten zijn gelukkig met zo een blad- of bloemverkleurend virus en de verschillende virussen die hiervoor bestaan houden zich niet altijd aan één soort plant. Daarom moet er voorzichtig met de productie van dit soort planten worden omgegaan om te vermijden dat bijvoorbeeld voedselproducerende planten hiermee besmet worden.
Tristezavirus
Er bestaan ook virussen die regelrecht schadelijk zijn, bijvoorbeeld het Tristezavirus in Citrusplanten, of eigenlijk virussen want er bestaan verschillende soorten, allen behorend tot de Closterovirus-groep. Deze ziekte wordt verspreid door insecten, vooral door bepaalde soorten bladluis, en door het gebruik van geïnfecteerd materiaal bij het enten. De zure sinaasappelboom, die voorheen veel gebruikt werd als onderstam bij het vermeerderen van Citrusplanten, is zeer gevoelig voor deze ziekte. De planten voelen zich niet gelukkig en geleidelijk wordt de productie van fruit minder en kwijnen de planten weg. De verschillende Closterovirus-soorten kunnen verschillen in de precieze symptomen, maar ze zijn allemaal schadelijk.
Tegenwoordig worden Citrusplanten geënt op onderstammen die resistenter zijn tegen deze ziekte. Ook worden er door de overheid controles uitgevoerd bij producenten van Citrusplanten, verkopers van deze planten en bij producenten van citrusfruit. Mocht er een geïnfecteerde plant gevonden worden, dan moeten alle Citrusplanten op het bedrijf vernietigd worden.
Tabaksmozaïekvirus
Het tabaksmozaïekvirus is nog zo een virus waar niet alleen tabakgroeiers maar ook bijvoorbeeld tomaten- en paprikakwekers bang voor zijn. Dit virus kan zelfs in gedroogde behandelde tabak (sigaretten en sigaren) overleven en daarom is het vaak verboden om in kassen van kwekers te roken. Ook hier bestrijdt men de ziekte door het verwijderen van geïnfecteerde planten (de personen die deze planten verwijderd hebben moeten daarna wel hun handen en gereedschap desinfecteren om verspreiding te voorkomen), door het gebruik van resistentere soorten en door het infecteren/vaccineren (!) van planten met een mildere variant van het tabaksmozaïekvirus die bescherming biedt tegen de meer schadelijke soorten.
Door de eeuwen heen heeft de mensheid allerlei ziektes het hoofd moeten bieden. Helaas hebben sommige stammen dit niet altijd overleefd. Maar de mensheid in het algemeen is steeds weer terug gegroeid – en tot grotere aantallen aangegroeid – door verbeterde leefsituaties en betere kennis en behandeling van ziektes. Ook dit nieuw virus zal het niet lukken de mensheid om te brengen. En mocht de mensheid zichzelf ombrengen, dan zal de planeet overleven en de natuur door evolutie zich daaraan aanpassen.
