In ons artikel Alweer verkiezingen in Portugal? van april vertelden we dat premier Montenegro op verkiezingen aanstuurde omdat hij meer duidelijkheid wilde van de kiezers dat zij zijn regering steunen. De uitslag van gisteren gaf hem de uitkomst die hij wilde, met name ten koste van de socialisten (PS), maar de groei van Chega was nog veel sterker en zal hem zorgen baren.

De AD wint ten opzichte van de PS

Luís Montenegro profiteerde ervan dat hij de verkiezingen had uitgelokt: de technische gelijkstand tussen zijn centrum-rechtse Democratische Alliantie (AD) en de socialistische PS werd doorbroken en AD zal de volgende regering vormen met een voorsprong van 31 zetels op de socialisten. Het volgende parlement zal 89 afgevaardigden van AD tellen, tegenover 58 van de PS. Om de omvang van de nederlaag van de PS te begrijpen: bij de verkiezingen van 2024 had AD slechts twee zetels meer dan de PS. De einduitslag in percentages: AD behaalt 32,7% van de stemmen, PS slechts 23,3%.

Portugal verschuift naar rechts

Maar de grootste schok voor het partijsysteem is de opmars van Chega, dat 22,5% van de stemmen behaalt – slechts 0,82 procentpunt achter de PS – en dat terwijl de emigrantenstemmen, die Chega verder kunnen doen stijgen, nog niet zijn meegeteld.

De rechterzijde is nog nooit zo sterk geweest in Portugal en heeft nu zelfs de tweederdemeerderheid die nodig is om op eigen houtje een grondwetsherziening door te voeren. Dit is de eerste keer in 50 jaar vrije verkiezingen dat dit gebeurt. Verwacht wordt dat het woord “socialisme”, dat nog steeds in de preambule van de Grondwet staat, zal verdwijnen bij een toekomstige herziening – een oude droom van sommige rechtse krachten.

De PS moet opnieuw beginnen

Pedro Nuno Santos, de leider van de socialisten, heeft zijn nederlaag erkend en stapt op. Aanstaande zaterdag zal het nationale comité van de PS interne verkiezingen organiseren, en zoals hij zei in zijn nederlaag speech, zal Pedro Nuno “geen kandidaat zijn”. Ondanks dat hij zich niet kandidaat stelt voor de komende interne verkiezingen, benadrukte Pedro Nuno Santos dat volgens hem de PS nooit steun mag verlenen aan de regering van AD. “Het is niet aan mij om deze regering te steunen, en deze rol mag de PS niet op zich nemen,” en herhaalde dat Luís Montenegro “ongeschikt” is om een regering te leiden.

Uiteindelijk is een van zijn angsten uitgekomen. In het verleden vond Pedro Nuno Santos dat de PS tegen de staatsbegroting moest stemmen om te voorkomen dat Chega de oppositieleider zou worden, maar vorig jaar liet hij de begroting alsnog goedkeuren door zich te onthouden. De resultaten hebben hem uiteindelijk gelijk gegeven.

Chega viert feest

Chega begon al vroeg de overwinning te claimen, toen peilingen de partij op gelijke hoogte met de PS plaatsten of zelfs aangaven dat Chega de tweede politieke kracht zou kunnen worden. “We hebben deze verkiezingen niet gewonnen, maar we hebben wel geschiedenis geschreven,” zei Ventura, die al stelde dat “Chega de partij van Mário Soares heeft verslagen”.

De euforie greep Ventura en zijn aanhang al snel aan, en de nieuwe slogan galmde door het hotel waar Chega bijeenkwam: “Portugal is van ons”, riep de leider, en de zaal volgde hem. “We zijn bijna op het punt dat we Portugal kunnen besturen,” verklaarde hij.

Montenegro heeft hulp nodig om de toekomstige regering te leiden

Luís Montenegro riep op zijn beurt de oppositie op om zijn toekomstige regering te steunen, nadat “het volk heeft beslist dat het deze regering wil en geen andere, deze premier en geen andere.” “De oppositie zal de wil van het volk moeten respecteren en naleven,” verdedigde de premier, die zijn vertrouwen in het democratische proces hernieuwde.

Zonder absolute meerderheid, maar met een “grotere meerderheid”, blijft Montenegro afhankelijk van de stemmen van de PS of Chega om begrotingen goedgekeurd te krijgen. “We rekenen op staatszin, verantwoordelijkheidsgevoel en respect voor het volk,” zei de premier, terwijl hij iedereen bedankte die heeft bijgedragen aan het feit dat “Luís kon blijven werken”.