Aardbevingsbestendige bouw Portugal

Aardbevingsbestendige bouw Portugal: Betonskeletbouw en de Pombaline stijl

Portugal ligt in een gebied met aardbevingsrisico, vooral langs de westelijke en zuidelijke kustlijn. Deze regio’s bevinden zich op de rand van de Euraziatische en Afrikaanse tektonische platen, die onderling spanning opbouwen en aardbevingen kunnen veroorzaken. De meeste bevingen zijn mild, maar de geschiedenis laat zien dat zwaardere aardbevingen ook voorkomen.

De bekendste en meest verwoestende aardbeving in Portugal vond plaats op 1 november 1755 in Lissabon. Deze beving, met een geschatte kracht van 8.5 tot 9.0 op de schaal van Richter, verwoestte bijna de hele stad. De aardbeving veroorzaakte een enorme tsunami en grootschalige branden, wat leidde tot tienduizenden slachtoffers en de vernietiging van veel gebouwen. Deze ramp had niet alleen grote gevolgen voor de stad en de omgeving, maar stimuleerde ook innovaties in aardbevingsbestendige bouw. De “Pombaline” stijl, genoemd naar de markies van Pombal die de wederopbouw leidde, werd een pionier in aardbevingsbestendige technieken door het gebruik van houten skeletbouw met diagonalen om schokken beter te weerstaan.

Moderne aardbevingsbestendige bouw in Portugal heeft zich sindsdien ontwikkeld, met technieken zoals betonskeletbouw en het gebruik van flexibele materialen die goed bestand zijn tegen schokken. De Algarve en regio rond Lissabon blijven de meest kwetsbare gebieden, hoewel kleinere aardbevingen ook in andere delen van het land kunnen worden gevoeld. Dankzij deze bouwmethoden kunnen gebouwen nu veiliger en stabieler worden gemaakt, met als doel de risico’s van aardbevingen zoveel mogelijk te beperken.

Betonskeletbouw in Portugal

Wanneer je in Portugal een woning in aanbouw bekijkt, zie je vaak het principe van betonskeletbouw terug. Dit constructiesysteem, waarbij dragende functies via balken, vloeren en kolommen naar de fundering worden geleid, maakt deel uit van de typische aardbevingsbestendige bouw in Portugal. Het doet soms denken aan het iconische ‘Dominohuis’ van LeCorbusier uit 1915, maar dan aangepast aan lokale aardbevingsrisico’s. Vergeleken met de traditionele Nederlandse bouwmethodes, die vaak dragende metselwerk muren gebruiken, heeft betonskeletbouw in Portugal een groot voordeel: het biedt meer stabiliteit tijdens aardbevingen.

De focus op aardbevingsbestendige bouw in Portugal is niet nieuw. Zo werd in Lissabon, na de verwoestende aardbeving van 1755, de Pombaline stijl ontwikkeld. Deze stijl, vernoemd naar Marquês de Pombal – de leider die de wederopbouw van de stad leidde – introduceerde houtskeletbouw als versterking van gebouwen. Door gebruik te maken van vakwerk met diagonalen, bedekt met natuursteen, werd de stabiliteit van gebouwen verhoogd, wat essentieel is voor aardbevingsbestendigheid. Naast Lissabon introduceerde Pombal deze rationele bouwstijl ook in de Algarve, zoals te zien in het stadsontwerp van Vila Real de Santo António. Deze stad, met zijn dambordpatronen, is nog steeds een goed voorbeeld van aardbevingsbestendige stadsplanning en versterkt het idee van een stabiele en veilige bouw in Portugal.

Een eigentijdse woning in Portugal heeft vaak betonnen kolommen en balken – vaak aangeduid als “viga geral” – die het dak ondersteunen. Tussen de kolommen wordt metselwerk toegepast, dat soms nog enkelwandig is, maar gelukkig steeds vaker met een spouwmuur en isolatie. Dit verhoogt zowel de duurzaamheid als de stabiliteit van de woning, iets dat niet alleen belangrijk is voor het binnenklimaat, maar ook bijdraagt aan de aardbevingsbestendigheid van de bouw in Portugal.

Bij een meerlaagse woning worden er betonnen vloeren en trappen toegevoegd. Anders dan in Nederland, waar leidingen vaak vooraf worden verwerkt, worden leidingen in Portugal meestal pas na het bekisten geplaatst, wat betekent dat er tijdens de afwerking nog flink gehakt en geboord moet worden. Ondanks deze verschillen in aanpak blijft het doel hetzelfde: een woning realiseren die veilig en stabiel is. Dit is een essentieel onderdeel van de aardbevingsbestendige bouw Portugal, een aanpak die al eeuwenlang wordt toegepast en steeds verder wordt geoptimaliseerd.

Dit artikel over aardbevingsbestendige bouw is geïnspireert naar aanleiding van een email van architect  Will Köhlen over dit onderwerp en is verder samengesteld door NCA Portugal.