Alweer verkiezingen in Portugal? Wat is er aan de hand en wat betekent het voor Portugal?
Welkom in Portugal, een prachtig land met een rijke cultuur en, de laatste tijd, een opmerkelijk dynamisch politiek landschap. Misschien heb je de nieuwsberichten wel gezien of gemerkt dat er de afgelopen tijd nogal wat verschuivingen zijn geweest in de Portugese politiek.
Op dit moment staat Portugal aan de vooravond van alweer nieuwe verkiezingen, die gepland staan voor mei 2025. Dit is niet de eerste keer in korte tijd dat de Portugezen naar de stembus gaan, en dat roept natuurlijk vragen op. Om de huidige situatie met de demissionaire premier Luís Montenegro te begrijpen, moeten we even terugkijken naar een paar belangrijke gebeurtenissen.
De val van Costa en “Operatie Influencer”
De recente politieke onrust begon in november 2023 met een grootschalig corruptieonderzoek genaamd “Operatie Influencer”. Dit onderzoek richtte zich op vermeende malversaties rondom de toekenning van vergunningen voor verschillende grote projecten, waaronder lithium mijnen en een groene waterstoffabriek. Leden van de toenmalige socialistische regering onder leiding van premier António Costa werden hierbij genoemd.
De gevolgen waren aanzienlijk. Er werden doorzoekingen gedaan op belangrijke locaties, waaronder het kantoor van de premier, en verschillende sleutelfiguren werden in verband gebracht met de zaak. Uiteindelijk leidde dit ertoe dat António Costa zelf onderwerp werd van een afzonderlijk onderzoek door het Hooggerechtshof. De politieke aardbeving was compleet toen Costa zijn ontslag aankondigde en zijn regering viel. Het was de eerste keer dat een Portugese regering ten val kwam door een strafrechtelijk onderzoek.
Het staatshoofd van Portugal, President Marcelo Rebelo de Sousa, speelde een cruciale rol in deze crisis. In Portugal heeft de president, anders dan in Nederland waar de koning een ceremoniële rol heeft, aanzienlijke bevoegdheden, waaronder het uitschrijven van verkiezingen en het ontbinden van het parlement. Rebelo de Sousa, die sinds 2016 president is, maakte van deze bevoegdheid gebruik na de val van de regering-Costa.
Als gevolg hiervan werden in maart 2024 vervroegde verkiezingen gehouden, die gewonnen werden door de Democratische Alliantie (een samenwerking van verschillende centrumrechtse partijen).
Montenegro aan het roer, maar niet voor lang
De Democratische Alliantie, onder leiding van Luís Montenegro, vormde na de verkiezingen een minderheidsregering. In eerste instantie leek de situatie redelijk stabiel. De regering slaagde er zelfs in om de begroting goedgekeurd te krijgen.
Echter, de rust was van korte duur. Er ontstond een controverse rondom Spinumviva, een data bescherming advies bedrijf dat in 2021 door Montenegro was opgericht. Hoewel hij zijn eigendom ervan in 2022 aan zijn familie had overgedragen, rezen er vragen over mogelijke belangenverstrengeling en of Montenegro indirect persoonlijk voordeel had behaald uit de werkzaamheden van het bedrijf voor ondernemingen met overheidscontracten. De oppositie beschuldigde hem ervan zichzelf indirect te verrijken, terwijl hij aan het hoofd van de regering stond.
Ondanks dat zijn regering verschillende moties van wantrouwen overleefde, besloot Montenegro uiteindelijk om zelf een vertrouwensstemming in het parlement aan te vragen. Hij gaf aan dat het land politieke duidelijkheid nodig had om een einde te maken aan een sfeer van constante insinuaties en intriges. Tot zijn ongenoegen weigerde een meerderheid van de parlementsleden in maart 2025 het vertrouwen in zijn regering uit te spreken, wat automatisch leidde tot de val van zijn kabinet. President Marcelo Rebelo de Sousa ontbond vervolgens het parlement en kondigde opnieuw vervroegde verkiezingen aan voor mei 2025.
Een versnipperd politiek landschap en de opkomst van Chega
Het Portugese politieke systeem kent van oudsher een dominantie van de Socialistische Partij (PS) en de Sociaaldemocratische Partij (PSD) (die nu deel uitmaakt van de Democratische Alliantie). Echter, de afgelopen jaren is er een significante verschuiving gaande. De rechts-populistische partij Chega (genoeg) heeft in korte tijd veel aanhang gewonnen. Bij de verkiezingen van maart 2024 behaalde Chega maar liefst 21% van de zetels in het Portugese parlement. Peilingen voor de komende verkiezingen laten zien dat hun populariteit iets is afgenomen, maar ze worden nog steeds verwacht de derde grootste partij te blijven.
De opkomst van Chega zorgt voor extra spanningen in het politieke landschap. Het wordt een uitdaging om na de komende verkiezingen een stabiele regering te vormen, aangezien geen enkele partij waarschijnlijk een absolute meerderheid zal behalen. Coalitievorming tussen de traditionele centrumlinkse en centrumrechtse partijen lijkt lastig. Hierdoor zou Chega wel eens de rol van “koningmaker” kunnen spelen, een partij die onmisbaar is voor het vormen van een meerderheid. Hoewel Montenegro eerder samenwerking met Chega heeft uitgesloten, zijn er binnen zijn eigen alliantie stemmen die pleiten voor een pragmatische houding vergeleken met de partij.
Een “electorale marathon”
Portugal bevindt zich in wat wel een “electorale marathon” wordt genoemd. Met drie landelijke verkiezingen in korte tijd (de vervroegde verkiezingen van maart 2024, de aankomende vervroegde verkiezingen in mei 2025, en de presidentsverkiezingen in januari 2026) is het een periode van intense politieke activiteit.
Conclusie
De Portugese politiek bevindt zich momenteel in een onzekere fase. De “Operatie Influencer” heeft een keten van gebeurtenissen in gang gezet die hebben geleid tot de val van twee regeringen in korte tijd. De opkomst van Chega en de moeilijkheid om stabiele coalities te vormen, suggereren dat de politieke instabiliteit de komende tijd kan aanhouden. De aankomende verkiezingen in mei 2025 zullen cruciaal zijn voor de toekomstige politieke richting van het land. Het is een boeiende tijd om in Portugal te wonen en deze ontwikkelingen van dichtbij mee te maken.
